Μετά τον Λιγνίτη: Οι Αρχιτέκτονες που Ονειρεύτηκαν την Πτολεμαΐδα Χωρίς τη ΔΕΗ

Κώστας Κουκουμάκας 

Μιλήσαμε με τους νικητές του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάπλαση και επανάχρηση 1.800 στρεμάτων πρώην περιοχών λιγνίτη στην Πτολεμαΐδα.

«Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ᾽ εγώ την φύσιν λίγο». Ο Καβάφης θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση· δηλαδή να εισάγει τον αμύητο στο αχανές της έκτασης των ορυχείων της ΔΕΗ στη Δυτική Μακεδονία, που καταπίνουν χωριά και
δρόμους και μέσα στα οποία οι άνθρωποι μοιάζουν με μικρά στίγματα. Αρχιτεκτονικά γραφεία από όλη την Ελλάδα κλήθηκαν να καταθέσουν προτάσεις για την ανάπλαση και επανάχρηση των παλιών, εξαντλημένων πια από κοιτάσματα, λιγνιτωρυχείων. Ο διαγωνισμός για την αναγέννηση της μεγαλύτερης «μαύρης τρύπας» στην Ελλάδα εστιάζει σε μια έκταση 1.800 στρεμμάτων, μεταξύ Καρυοχωρίου και Αγίου Χριστοφόρου Εορδαίας, στο βορειοδυτικό άκρο της εξορυκτικής έκτασης της Πτολεμαΐδας. Κατατέθηκαν συνολικά 363 φάκελοι-μελέτες, εκ των οποίων οι 56 προκρίθηκαν στην τελική φάση, ώστε να αναδειχθούν οι νικητές, που παρουσιάζει αναλυτικά το VICE.

Μπορεί η αρχιτεκτονική ανάπλαση να σβήσει το ανθρώπινο αποτύπωμα σε ένα τόσο σκληρο τοπίο; Υπάρχει έδαφος για κάτι άλλο πέρα από τη «μονοκαλλιέργεια» 60 χρόνων της ΔΕΗ; Είναι εφικτό να σχεδιαστούν λιβάδια και οικολογικά πάρκα για την προσέλκυση τουριστών πάνω στο μαύρο του λιγνίτη; Κι έπειτα, πόσο κοντά είμαστε στη λεγόμενη μεταλιγνιτική περίοδο; Ζητήσαμε από τους νικητές των βραβείων να μας περιγράψουν τη φιλοσοφία πίσω από κάθε αρχιτεκτονική μελέτη – ποιες παρεμβάσεις προτείνουν πρακτικά να γίνουν, καθώς και τη δυναμική της επανάχρησης των παλιών ορυχείων της ΔΕΗ για την οικονομία της ευρύτερης περιοχής και το περιβάλλον.

1o ΒΡΑΒΕΙΟ

«Οικολογικές διαδρομές / eco_ διαδρομές» Μελετητές: topio7 – Κατερίνα Ανδρίτσου, Πανίτα Καραμανέα, Θανασης Πολυζωίδης Εξωτερικοί συνεργάτες: Θανάσης Πολυζωίδης – τρισδιάστατες απεικονίσεις σε συνεργασία με topio7, Χρυσάνθη Βάθη, αρχιτέκτονας, Λήδα Ντρίβα, αρχιτέκτονας, Αδαμαντία Σαμίου, αρχιτέκτονας, Λέλα Χρονοπούλου, φοιτήτρια αρχιτεκτονικής

VICE: Ποια ήταν η φιλοσοφία της αρχιτεκτονικής σας μελέτης;
Η πρόταση «οικολογικές διαδρομές / eco_διαδρομές» αναμένεται να δημιουργήσει ένα πρότυπο, μεγάλης κλίμακας πάρκο αειφορίας και οικολογίας. Σχεδιάζει την περιοχή «με τη φύση», αναδεικνύοντας τις αρετές της και αποκαθιστώντας τα τρωτά της σημεία. Επιχειρείται να εμπλουτιστεί οικολογικά και να αναδειχθεί με ήπιους χειρισμούς η δυναμική, η ατμόσφαιρα και τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τοπίου ενδοχώρας της Δυτικής Μακεδονίας. Η κεντρική ιδέα προέρχεται από τη διαμήκη μορφή και γραμμικότητα της τοποθεσίας που μπορεί να λειτουργήσει ως οικολογικός διάδρομος, ως ένα σύστημα ροών, που σε συνέργεια οργανώνει και διασύνδεει τις χωρικές σχέσεις με τα επιμέρους ενδιαιτήματα (habitats). Το παραγόμενο τοπίο διασχίζεται από σειρά οικολογικών διαδρομών – τις eco_διαδρομές- διαφορετικών χαρακτήρων και ποιοτήτων, με χρήσεις πολιτισμού, αναψυχής, αθλητισμού, καλλιεργειών.

Πρακτικά, τι προτείνετε να γίνει;
Η πρόταση χρησιμοποιεί εργαλεία, στρατηγικές και σύγχρονες οικολογικές πρακτικές όπως: α) ενίσχυση της βιοποικιλότητας και οικολογικής συνδεσιμότητας, β) αειφορία στη διαχείριση του δικτύου νερού, γ) σχεδιασμός τοπίου σε βάθος χρόνου, δ) οργάνωση του δικτύου κίνησης – στάσης ανάλογα με τις ποιότητες του χώρου, ε) χρήση της φύτευσης ως δομή, και στ) εισαγωγή ήπιων χρήσεων με τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικά αναφέρονται: αθλητικό πάρκο σε γειτνίαση με του οικισμούς (γήπεδα, στίβος στο δάσος), περιοχή θεαμάτων στην περιοχή της υπάρχουσας πίστας motocross (αμφιθέατρο ενσωματωμένο στο λιβάδι), ενίσχυση υπάρχοντος δασούς κωνοφόρων (περιοχές picnic, belvederes), καλλιέργειες (καλλιέργειες ξυλείας, φυτώρια δένδρων, οπορωφόρα δένδρα, οικολογικά περιβόλια), παραρεμάτιο δάσος κατά μήκος υπάρχοντος ρέματος (δίκτυο περιπλάνησης, περιοχές picnic, κοινωνικά παιχνίδια, αναψυχή), κεντρικό λιβάδι (γραμμικοί αρωματικοί κήποι, τόπος ενατένισης του κενού και φυσικής αναγέννησης, παζάρια, έκθεση γλυπτών – εξαρτημάτων ως objectstrouvés στο τοπίο), ενίσχυση υπάρχοντος δάσους Ακακίας (περιοχές picnic, adventurespark, belvederes), τεχνητοί υδροβιότοποι για τις ανάγκες άρδευσης, λόφοι (κύρια σημεία θέασης και σημεία παρατήρησης της πανίδας).

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε;
Η πρόκληση ήταν το ίδιο το μέγεθος του έργου και η πρωτοτυπία του. Πρόκειται για μια ανάπλαση μια τεράστιας έκτασης 1.800 στρεμμάτων μήκους 3,5 χιλιομέτρων με σε ένα ιδιαίτερο τοπίο, έναν ιδιαίτερο τόπο που διατηρεί μια ομορφιά με έντονο το φυσικό στοιχείο, με εντυπωσιακές θέες διαφορετικών κατευθύνσεων και ισχυρή την ανάμνηση της προηγούμενης χρήσης. Πρόκειται για έναν πρώτο διαγωνισμό του είδους στην Ελλάδα, που αφορά στον τοπιακό σχεδιασμό σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Η πρόκληση ήταν διπλή: αφενός να εφαρμόσουμε εργαλεία, στρατηγικές και σύγχρονες οικολογικές πρακτικές τοπιακού σχεδιασμού επανασχεδιάζοντας την περιοχή «με τη φύση», αφετέρου να δημιουργήσουμε μεγάλης κλίμακας πάρκο αειφορίας και οικολογίας με τοπικό και υπεροπτικό χαρακτήρα, που να αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά της περιοχής και να δημιουργεί ένα νέο δυναμικό τοπίο, στο οποίο άνθρωπος και φύση συνυπάρχουν αρμονικά και ισότιμα.

Ποιες είναι οι δυνατότητες επανάχρησης των πρώην ορυχείων της ΔΕΗ και η σημασία τους για την τοπική κοινωνία/οικονομία;
Υπάρχουν εξαιρετικές δυνατότητες επανάχρησης των πρώην ορυχείων, αφενός λόγω της μεγάλης τους έκτασης, του ιδιαιτέρου τοπίου που βρίσκονται με χαρακτηριστικά τις εντυπωσιακές θεές διαφορετικών κατευθύνσεων, την ισχυρή ανάμνηση της προηγούμενης χρήσης, της αντίθεσης ανάμεσα στο έντονο φυσικό στοιχείο και την ανθρωπογενή επέμβαση. Αυτές οι μεγάλες εκτάσεις αποτελούν υποδοχείς για πρότυπα οικολογικά πάρκα δασών και καλλιεργειών και ήπιων χρήσεων. Για την τοπική κοινωνία έχουν εξέχουσα περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική σημασία για τη μετάβαση της στη μεταλιγνιτική περίοδο. Γίνεται επαναπόδοση των εκτάσεων της περιοχής στην τοπική κοινωνία, που για χρόνια έχει υποστεί σημαντικότατες οπτικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αφενός βελτιώνεται η ποιότητας ζωής και αφετέρου καθώς αποτελούν υπερτοπικό πόλο έλξης και πρότυπο περιβαλλοντικού σχεδιασμού η επισκεψιμότητα και η τοπική οικονομία αναβαθμίζεται.

Η πρόταση «eco_διαδρομές» έχει επίσης αποσπάσει: To Διεθνές Βραβείο Award in the Category of Non Implemented Landscape Architectural Projects στην 7 ηInternational Landscape Architecture Exhibition 2017 στο Βελιγράδι, καθώς και το Διεθνές Βραβείο Simoneta Bastelli Prize (Professional Category)– V Prize Simonetta Bastelli – Architecture and Nature 2017 (San Venanzo, Italy). Διοργάνωση: Municipality of San Venanzo and the cultural association “architect Simonetta Bastelli”.

2o ΒΡΑΒΕΙΟ

Αρχιτεκτονική μελέτη: 40.22.Αrchitects + M5 Architects, Αρχιτέκτονες: Μιχάλης Γκουτζιαμάνης, Ελευθερία Δισλή, Αναστασία Παπαδοπούλου, Φίλιππος Παπαπέτρου, Βενετία Τσακαλίδου, Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Θοδωρής Κύττας, Παντελής Πετρίδης

VICE: Ποια ήταν η φιλοσοφία/το ζητούμενο της αρχτιτεκτονικής σας μελέτης;
Η πρότασή μας επιχειρεί μια ολιστική προσέγγιση, που ενσωματώνει αντιληπτικά, οικολογικά και κοινωνικό-οικονομικά κριτήρια. Αναγνωρίζει τις τάσεις μετεξέλιξης της περιοχής ανάπλασης και διασφαλίζει τη συνεκτικότητα και συνέχεια του τοπίου, με την παράλληλη ανάδειξη των υδάτινων και φυσικών πόρων του. Με κυρίαρχη την παρουσία της φύσης, προωθεί μια πολυδιάστατη ανάπτυξη του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της οικονομικής δραστηριότητας και της καθημερινής ζωής. Έτσι, σε μια αρμονική μονοκονδυλιά, ανιχνεύονται τα γραμμικά τοπία του παρελθόντος, που θυμίζουν τις γραμμικές στρώσεις που διαβάζει κανείς στο χώρο της εξόρυξης. Αναζητείται η δημιουργία ενός «τοπίου» για τον άνθρωπο, ενός τόπου ζωντανού, δυναμικού και ελκυστικού, που θα ενεργοποιείται από τους ανθρώπους, τη φύση και τη μνήμη.

Πρακτικά, τι προτείνετε να γίνει;
Με δεδομένο ότι τα βιομηχανικά τοπία αποτελούν τουριστικό προϊόν στην Ευρώπη ήδη από τη δεκαετία του 1970, προτείνουμε ένα Θεματικό Πάρκο Αναψυχής, το οποίο θα αναδεικνύει εναλλακτικές ήπιες μορφές τουρισμού και θα αρθρώνεται σε τρεις διακριτούς άξονες-ενότητες: τη μνήμη – βιομηχανική κληρονομιά, το πράσινο – αναψυχή, τον αθλητισμό – αγροτουρισμό. Παράλληλα, εισάγεται μια τροχιά βαγονιού, που θα συνδέει τους τρεις άξονες και θα προσκαλεί τους επισκέπτες σε ένα «τοπίο περιπλάνησης» – σε μια πράσινη κυκλική διαδρομή, που παραπέμπει στον ταινιόδρομο μεταφοράς των υλικών εξόρυξης. Κύριοι πόλοι έλξης του Πάρκου αποτελούν: το μουσείο βιομηχανικής κληρονομιάς «Λαγούμι», το αμφιθέατρο, ο δημόσιος χώρος πρασίνου-αναψυχής, που καταλήγει στο λιμναίο περιβάλλον, το belvedere – παρατηρητήριο, η πίστα Μotocross και η Πρότυπη Φάρμα.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε;
Η απόφαση αποκατάστασης και επανάχρησης τοπίων εκμετάλλευσης ορυκτού πλούτου δηλώνει την ανάγκη για τη διατήρηση της μνήμης και την αποκατάσταση της ιστορικής συνέχειας σε μία προοπτική περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Ο συνδυασμός της φυσιογνωμίας του τόπου με το έντονο βιομηχανικό του παρελθόν και η δημιουργία μιας νέας ταυτότητας, που θα αναδεικνύει τη γοητευτική ομορφιά και την κρυμμένη δυναμική του σε ένα οικονομικά διαχειρίσιμο έργο, αποτέλεσε και τη μεγαλύτερη πρόκληση κατά τον σχεδιασμό της πρότασης.

Ποιες είναι οι δυνατότητες επανάχρησης των πρώην ορυχείων της ΔΕΗ και η σημασία τους για την τοπική κοινωνία/οικονομία;
Η πλειονότητα των εφαρμοσμένων έργων αποκατάστασης τοπίων εξόρυξης ορυκτού πλούτου αφορά σε χώρους επιφανειακής εξόρυξης. Ο τύπος αυτός εξόρυξης προκαλεί εκτεταμένα μέτωπα, που δημιουργούν ανακολουθίες και κενά στο οπτικό πεδίο. Αυτές οι «ανακολουθίες» ωστόσο, αποτελούν για εμάς δυνάμεις δημιουργίας για νέους χώρους-υποδοχείς μιας νέας πραγματικότητας. Αναγνωρίζοντας τη σημασία ενός τέτοιου έργου για την κοινωνία και την πρόθεση της ΔΕΗ να αντισταθμίσει τα οφέλη ενός τραυματισμένου τόπου, η στρατηγική του σχεδιασμού μας για το Πάρκο βασίστηκε στα εξής κριτήρια: 1. Προγραμματικά, που σχετίζονται με τη χωροθέτηση νέων λειτουργιών υψηλών προδιαγραφών, την αναβάθμιση των πρώην εξορυκτικών περιοχών και την απόδοσή τους στην τοπική κοινωνία, 2. Περιβαλλοντικά, που αφορούν στην απορρύπανση και επανενεργοποίηση των υποβαθμισμένων περιοχών και εδαφών και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, 3. Κοινωνικό-οικονομικά, που καθορίζουν τη βιωσιμότητα του Πάρκου, τη δημιουργία ενός τουριστικού προορισμού και τη στήριξη μιας νέας «φιλικής προς το περιβάλλον» επιχειρηματικότητας, που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

3ο ΒΡΑΒΕΙΟ (το μοιράζονται τρεις ομάδες – μιλήσαμε με τις δύο)

«Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ᾽ εγώ την φύσιν λίγo» Ομάδα: Atthis studio – Λαφίνα Επταμηνιτάκη, Ευδοκία Μιμίκου, Βασιλή Παπαργύρη Φωτογράφος: Παπαργύρη Γεωργία Ξυλουργικές εργασίες: Ζωγράφος Ιωάννης

VICE: Ποια ήταν η φιλοσοφία, το ζητούμενο της αρχιτεκτονικής σας μελέτης;
Ο τόπος φέρει μια μνήμη. Μία αθέατη κατασκευή, που είναι προϊόν συσσωρευμένης γεωλογικής και ανθρωπογενούς ενέργειας, γράφει ο Κ. Μανωλίδης. Την ενέργεια αυτή επιδιώκει η πρόταση να ανασύρει από τα έγκατα της γης. Το τοπίο εξόρυξης του πρόσφατου παρελθόντος και το προγενέστερο αγροτικό τοπίο συγκροτούν τα εργαλεία για μια εξόρυξη μνήμης. Η γεωμετρία, οι ποιότητες, τα υλικά, οι χρήσεις φυτρώνουν από την ίδια τη γη. Προϋπήρχαν και τις ανακαλούμε για μια σύνδεση με το παρελθόν.
Πιο συγκεκριμένα, οι επιμήκεις ορθές πολλαπλές βαθμίδες, το υγρό στοιχείο, το μεγάλο φάσμα γήινων χρωμάτων, οι αντιθέσεις ανάμεσα στην οριζοντιότητα της ανέπαφης γης και τις κατακόρυφες τομές του ορυχείου καθώς και στην κανονικότητα των αγροτεμαχίων σε σχέση με τα ελεύθερα πλέγματα του αγρού, είναι ορισμένα από τα στοιχεία που αντλεί η πρόταση από τον τόπο, αναζητώντας μια εννοιολογική σύνδεση με το παρελθόν. Σταθερές ορίζουσες του τόπου και νέες εφήμερες δυναμικές συνθήκες παράγουν μια νέα υβριδική σχέση. Μια μεθερμηνεία εξαντλημένου λιγνιτωρυχείου σε μνημείο land art.

Πρακτικά, τι προτείνετε να γίνει;
Ο άνθρωπος που έφυγε από εδώ είναι ακόμα λίγο εδώ. Αν δεν το πιστέψουμε αυτό, τότε τα ίχνη της ανθρώπινης δράσης θα τα δούμε ως βρωμιά, ως βλάβη και όχι ως αγαπημένα σημάδια, γράφει ο Θ. Καναρέλης. Εν τοις πράγμασι, η πρόταση επιχειρεί να τοποθετήσει τον άνθρωπο σε ένα κολλάζ υφών, υλικών και χρωμάτων, μιμούμενη το σχεδιασμό της εξορυκτικής διαδικασίας. Οι βασικές χαράξεις έντονης γεωμετρίας εγγράφονται στο τοπογραφικό και διαμορφώνουν επίπεδα, ορθές βαθμίδες. Τα ύψη των επιπέδων αλλάζουν ώστε να υποδεχτούν την ανθρώπινη κλίμακα και διαβαθμίζονται αυξανόμενα κατά μήκος και πλάτος του οικοπέδου, παράγοντας έτσι μια έντονη αμφιθεατρική δομή. Το ρέμα, που διαπερνά το οικόπεδο στο βορειοδυτικό τμήμα, επανασχεδιάζεται και γίνεται το επίκεντρο μιας πιο λεπτομερούς επεξεργασίας της ίδιας λογικής διαμόρφωσης, σε μια σύζευξη των δύο.

Ταυτόχρονα με την χάραξη των επιπέδων εντοπίζονται τρία σημεία στην ήδη διαμορφωμένη δασική έκταση που φιλοξενούν διαφορετικές κατασκευές. Προχωρώντας νότια, μια δεξαμενή συγκεντρώνει το νερό της μελλοντικής γεώτρησης και επαναδημιουργεί μία συνθήκη συμβίωσης με την παρούσα φύτευση. Ανατολικά της δεξαμενής, ένα υπάρχον ξέφωτο δέχεται την κατασκευή ενός μικρού αμφιθεάτρου ως μια απρόσμενη ανάπαυλα και αλλαγή πυκνότητας. Σε ένα τρίτο σημείο ανατολικότερα, μια ξαφνική μετάπτωση της επιφάνειας του εδάφους ενεργοποιεί αιφνίδια την μνήμη, δίνοντας το ερέθισμα στον περαστικό να αισθανθεί το βάθος και την κλίμακα που κάποτε υπήρχε στο τοπίο.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε;
Η μελέτη τοποθετείται στο βορειοδυτικό άκρο της εξορυκτικής περιοχής του λιγνιτωρυχείου της Πτολεμαΐδας. Πρόκειται για ένα εξαντλημένο τμήμα ορυχείου, έκτασης 1887,364 στρεμμάτων, σε επιμήκης ζώνη 3,5 χιλιομέτρων και πλάτους από 250 μέχρι 850 μέτρα. Αν θέλουμε γενικότερα να δούμε το τοπίο των λιγνιτωρυχείων, το πρώτο που ίσως μας έρχεται στο μυαλό είναι η αίσθηση που δημιουργεί η επαφή, οπτική και σωματική, με την σκαμμένη γη, με το αχανές της εκτάσεως, με την τεράστια κλίμακα του έργου. Μένεις μουδιασμένος, σχεδόν παράλυτος, όταν επρόκειτο να έπεμβεις σε μια γη που έχει υποστεί πολλές ρωγμές, σαν να γίνεσαι ο πλαστικός χειρούργος σε ένα σώμα γεμάτο τραύματα.

Ενα αγροτικό τοπίο, που για χρόνια η ανθρώπινη επέμβαση ήταν απλώς η καλλιέργεια του, ο διαχωρισμός του με φυτοφράκτες, τοίχους και ξερολιθιές, ακαλλιέργητες λωρίδες στα άκρα των χωραφιών ή μονοπάτια και αρδευτικά κανάλια, ξαφνικά αλλάζει. Σκάβεται στα 150 μέτρα βάθος και στην συνέχεια καλύπτεται με νέο χώμα. Αλλάζει η σύστασή του.
Όταν επισκεφθεί κανείς αυτό το οικόπεδο, το ζητούμενο οικόπεδο αυτού του διαγωνισμού, αντιλαμβάνεται αυτή την αμηχανία. Την αμηχανία του ανθρώπου να καλλωπίσει το παρελθόν του, επαναφέροντας το στην πρότερη «φυσική» του κατάσταση. Σημειακές επεμβάσεις, απροσπέλαστα σημεία, κενοί χώροι, μια ανάγκη για μια νέα ταυτότητα, έναν νέο χαρακτήρα, πέρα από την ταύτιση με το γύρω ανέπαφο περιβάλλον.

Ποιες είναι οι δυνατότητες επανάχρησης των πρώην ορυχείων της ΔΕΗ και η σημασία τους για την τοπική κοινωνία/οικονομία;
Η εκμετάλλευση του λιγνίτη έχει δημιουργήσει μία εκσκαφή συνολικής επιφάνειας 110.000 στρεμμάτων, που θεωρητικά θα μπορούσε να δεχθεί αστική δόμηση της πυκνότητας της Αθήνας τρεις φορές μεγαλύτερη από αυτή που έχει σήμερα ο δήμος Αθηναίων. Το μέγεθος της έκτασης αλλά και η ένταση των δραστηριοτήτων που φιλοξενεί αυτός ο τόπος, δίνουν την δυνατότητα επανάχρησης προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Αυτός ο τόπος προσφέρει μια πλούσια πηγή άντλησης στοιχείων για μελλοντικές ερμηνείες και αφηγήσεις. Αρκεί ο παρατηρητής να προσεγγίζει το περιβάλλον με το σύνολο της ύπαρξης του σε εγρήγορση.
Από το 1955, που ξεκίνησε η πρώτη συστηματική υπαίθρια εκμετάλλευση, η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής βάδισε παράλληλα με την πρόοδο των εξορυκτικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων της ΔΕΗ, με μία μεγάλη μάζα επιστημονικού και εργατικού δυναμικού βαριάς βιομηχανίας να διαμορφώνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα στοιχεία αυτά καθιστούν σχεδόν απαραίτητη την επανάχρηση των εξορυκτικών εκτάσεων και των βιομηχανικών γνώσεων πέρα από την μονοκαλλιέργεια της ΔΕΗ.

3ο ΒΡΑΒΕΙΟ (δεύτερη ομάδα)

«Χαράξεις – Εξορύξεις» Ροδόπη – Ήριννα Ντόκα, Ζωή Αλεξανδροπούλου

VICE: Ποια ήταν η φιλοσοφία της αρχιτεκτονικής σας μελέτης;
Οι «Χαράξεις-Εξορύξεις», όπως ονομάζεται η μελέτη μας, προτείνουν την αναζωογόνηση των ανενεργών ορυχείων λιγνίτη στη περιοχή της Πτολεμαΐδας, μέσω ενός νέου πόλου ανάμεσα στους δύο γειτονικούς οικισμούς Αγίου Χριστοφόρου και Καρυοχωρίου. Ζητούμενο ήταν η ενίσχυση της βιωματικής εμπειρίας της διαδικασίας εξόρυξης και εκμετάλλευσης του λιγνίτη μέσα από περιπάτους στρατηγικά περιβαλλόμενους από μηχανήματα και όγκους ορόσημα. Η φιλοσοφία της μελέτης προσδιορίστηκε μέσα από την ανάγκη επαναπόδοσης του τόπου στους κατοίκους, με ταυτόχρονη διατήρηση της ταυτότητας και της ιστορίας του. Λειτουργήσαμε με καθαρές επεμβάσεις και απλές γεωμετρίες, με ελάχιστη αλλοίωση του γεωμορφολογικού περιβάλλοντος, σεβόμενες την μνήμη του τόπου όπως αυτή αποτυπώνεται στην τοπογραφία της.

Πρακτικά, τι προτείνετε να γίνει;
Η πρόταση περιλαμβάνει τρία κτίσματα με το ένα μόνο να είναι στεγασμένο, καθώς και ένα υπαίθριο πάρκο-μουσείο. Η πρώτη χρήση που συναντά κανείς διαπερνώντας την περιοχή ανάπλασης είναι ο χώρος διαλογισμού και απομόνωσης με έντονες αναφορές στην εξόρυξη με την έννοια της ενδοσκόπησης. Αποτελείται από μία ήπια ασκεπή κλιμακούμενη βύθιση με το τελικό της επίπεδο να περιβάλλεται από νερό. Στη συνέχεια, στο ψηλότερο σημείο της περιοχής που βρίσκεται στο «φρύδι» ανάμεσα στα ανενεργά εδάφη και την περιοχή μελέτης, φιλοξενείται το αναψυκτήριο, το οποίο αποτελεί το παρατηρητήριο της περιοχής. Τέλος, την μεγαλύτερη έκταση καταλαμβάνει το μουσείο λιγνίτη. Ο κύριος κλειστός χώρος συνίσταται σε μία επιμήκη γραμμική πορεία με αρθρωμένους χώρους έκθεσης και «πηγάδια» φωτός. Ανεβαίνοντας στην επιφάνεια του εδάφους, τα ανενεργά μηχανήματα εξόρυξης (εκσκαφείς, αποθέτες, ταινιόδρομοι) τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να καθοδηγούν τον επισκέπτη σε μία διαδρομή παράλληλα στο ρέμα της περιοχής, δημιουργώντας μια αλληλουχία από πορείες, στάσεις, ποδηλατόδρομους και χώρους-καθιστικά για υπαίθριες εκδηλώσεις.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε;
Η μεγαλύτερη πρόκληση της μελέτης ήταν για εμάς ο τρόπος χειρισμού της περιοχής, ώστε να μη σβήσει η ιστορία της περιοχής σε μία προσπάθεια «ωραιοποίησης» του τοπίου. Να μην καταλήξει ένα λούνα παρκ κομήτης, που προσγειώθηκε στην περιοχή για να κρύψει τα απομεινάρια μιας μακρόχρονης λειτουργίας. Η κεντρική μας ιδέα στροβιλιζόταν συνέχεια γύρω από τη διαχείριση του χώρου με σεβασμό, χωρίς ωστόσο να αποτελέσει μαυσωλείο του παρελθόντος δίχως ενδιαφέρον για την τοπική κοινωνία και την καθημερινή ζωή.

Ποιες είναι οι δυνατότητες επανάχρησης των πρώην ορυχείων της ΔΕΗ και η σημασία τους για την τοπική κοινωνία/οικονομία;Οι δυνατότητες των πρώην εξορυκτικών περιοχών φαίνονται απεριόριστες. Από χώρους αναψυχής και άθλησης μέχρι εκμετάλλευσης των κτιριακών κελυφών, η ΔΕΗ έχει στα χέρια της μία τεράστια δυναμική. Η τοπική κοινωνία, όσο και αν ωφελήθηκε οικονομικά μέσα από της εργασιακή απασχόληση στις λιγνιτικές περιοχές, ταυτόχρονα υπέφερε από τη ρύπανση και τις μετακινήσεις πληθυσμών. Θεωρούμε πως η επανάχρηση της περιοχής είναι ύψιστης σημασίας, καθώς θα αποτελέσει πόλο έλξης για ένα μεγαλύτερο πληθυσμιακό κοινό συμβάλλοντας στην οικονομική ευμάρεια, αλλά θα βελτιώσει, αν μη τι άλλο, την ποιότητα ζωής των κατοίκων της γύρω περιοχής. Μέσα από συστηματική παρατήρηση, χωρίς αποσπασματικές κινήσεις, οι νεκρές περιοχές σήμερα μπορούν να αποκαταστήσουν με ουσιαστικό και ώριμο τρόπο την περιοχή. Από όσο γνωρίζουμε, η ΔΕΗ έχει πραγματοποιήσει ήδη αρκετές προσπάθειες επαναπόδοσης των ανενεργών εδαφών στους κατοίκους, όπως και με τον συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.

Aπό το vice.com