Γιάννης Μπλάνας: Η αγορά ηλεκτρισμού, ο ρόλος και οι προτεραιότητες του ΑΔΜΗΕ

Τον Σεπτέμβριο του 2009 οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησαν το Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο, που αποτελεί τη βασικότερη θεσμική αλλαγή της Ευρωπαϊκής Αγοράς Ενέργειας των τελευταίων ετών. Πρόκειται για ένα σύνολο Οδηγιών και Κανονισμών που διέπει τις Αγορές Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΗΕ) αλλά και αυτές του Φυσικού Αερίου.

Η Οδηγία 2009/72/ΕΚ που αφορά την αγορά ηλεκτρισμού στοχεύει στη θέσπιση κοινών κανόνων για την παραγωγή, τη μεταφορά, τη διανομή και την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και στην προστασία των καταναλωτών ώστε να βελτιωθεί ο ανταγωνισμός με τη ταυτόχρονη ολοκλήρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στόχος του μοντέλου της ενιαίας Ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, γνωστού και με την ονομασία μοντέλο στόχου (target model) είναι αφενός η μείωση των τιμών του ηλεκτρισμού μέσα από την αύξηση του ανταγωνισμού και αφετέρου η βελτίωση της ασφάλειας και της αξιοπιστίας του εφοδιασμού των καταναλωτών των χωρών της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης. Το μοντέλο στόχου περιλαμβάνει την ενιαία Ευρωπαϊκή προ-ημερήσια και ενδο-ημερήσια καθώς επίσης και την ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά εξισορρόπησης.

Συμμετοχή ΑΔΜΗΕ στη διαμόρφωση των κανόνων της αγοράς σε Ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Στο πλαίσιο του ENTSO-E, τα στελέχη του ΑΔΜΗΕ συνεργάζονται με εκείνα των υπολοίπων Διαχειριστών Συστήματος της Ευρώπης για την εκπόνηση των σχετικών κατευθυντηρίων οδηγιών – κωδίκων (Network Codes). Ήδη ο κώδικας Capacity Allocation & Congestion Management (CACM), που θέτει το πλαίσιο για την προ-ημερήσια (day ahead) και ενδο-ημερήσια (Intraday) αγορά ηλεκτρισμού έχει καταστεί Ευρωπαϊκή Οδηγία, δεσμευτική για όλες τις χώρες της Ένωσης. Το ίδιο αναμένεται να γίνει το αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα για τον κώδικα Forward Capacity Allocation (FCA) που θέτει το κοινό Ευρωπαϊκό πλαίσιο για την εκχώρηση των μακροχρονίων δικαιωμάτων πρόσβασης στις διασυνδέσεις μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Στους δύο αυτούς κώδικες προβλέπονται μια σειρά από δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν από τους Διαχειριστές Συστήματος για την διασφάλιση της λειτουργίας των Ευρωπαϊκών αγορών ενέργειας με τρόπο διαφανή και βέλτιστο προς όφελος του τελικού καταναλωτή. Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω ορισμένες μόνο από τις απαιτήσεις που προβλέπουν οι κώδικες:

•        Η διαμόρφωση των Capacity Calculation Regions για τον από κοινού και σε περιφερειακό επίπεδο υπολογισμό της δυναμικότητας των διασυνδέσεων που θα εκχωρείται στους Συμμετέχοντες στην αγορά.

•        Η θέσπιση κοινών κανόνων Δημοπράτησης της δυναμικότητας των διασυνδέσεων (harmonized auction rules) καθώς και η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Single Auction Office για την διεξαγωγή των δημοπρασιών. Αυτό το στόχο επιτελεί και η συμμετοχή του ΑΔΜΗΕ στο JAO (Joint Allocation Office) & SEE CAO (South East Europe Co-ordinated Allocation Office), των οποίων τυγχάνει ιδρυτικό μέλος.

•        Η καθιέρωση κανόνων για το redispatching και to counter trading με τη θέσπιση και του αναγκαίου cost sharing μεταξύ των διαχειριστών.

•        Η μελέτη για την εφαρμογή της flow based μεθόδου για τον καθορισμό της δυναμικότητας των διασυνδέσεων.

Επίσης θα πρέπει να τονισθεί η πρόοδος που έχει συντελεστεί στη διαμόρφωση του κώδικα για την αγορά εξισορρόπησης (Balancing Code), η ολοκλήρωση του οποίου αναμένεται εντός του 2016 ώστε στη συνέχεια, μετά τις αναγκαίες συζητήσεις με τον ACER να προωθηθεί προς ψήφιση (comitology) στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο κώδικας αυτός έχει στόχο τη λειτουργία μιας Πανευρωπαϊκής αγοράς για τις Εφεδρείες του Συστήματος και την ενέργεια εξισορρόπησης όπου συγκεκριμένα προϊόντα θα μπορούν να ανταλλάσσονται μεταξύ των χωρών της Ευρώπης μέσω των διασυνδέσεων μετά το κλείσιμο της intraday (continuous trading) αγοράς.

Αναδιοργάνωση της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού

Το Μοντέλο – Στόχος για την Ευρωπαϊκή Αγορά Ενέργειας διαμορφώθηκε επί τη βάσει του ισχύοντος μοντέλου των αγορών ηλεκτρισμού των χωρών της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης. Στις εν λόγω χώρες η αγορά ηλεκτρισμού μπορεί συνοπτικά να περιγραφεί ως Αποκεντρωμένη Αγορά Διμερών Συμβολαίων με Εθελοντική Λειτουργία Χρηματιστηρίου Ενέργειας (Bilateral Contracts with Voluntary Power Exchange).

Εν αντιθέσει με τα ισχύοντα στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, η Ελληνική αγορά ηλεκτρισμού  βασίζεται στο μοντέλο της Κεντρικά Οργανωμένης Αγοράς ή Κοινοπραξίας Ισχύος (Power Pool). Το Power Pool, σε συνδυασμό με την συμβελτιστοποίηση ενέργειας και εφεδρειών κατά την προ-ημερήσια δημοπρασία ενέργειας (Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός - Day Ahead Market) με ταυτόχρονη συμπερίληψη και τεχνικών χαρακτηριστικών, αποτελεί το κυριότερο πρόβλημα στην προσπάθεια της Ελλάδας να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις που προβλέπονται από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για την υλοποίηση του Μοντέλου Στόχου και πρέπει, κατά γενική ομολογία, να μεταρρυθμισθεί, λόγω της ασυμβατότητάς του με το μοντέλο στόχου.

Οι πρώτες συζητήσεις για τις αναγκαίες αλλαγές ξεκίνησαν στο τέλος του 2011, χωρίς όμως πρακτικό αποτέλεσμα. Το 2014, με πρωτοβουλία της ΡΑΕ οι τρείς θεσμικοί φορείς της αγοράς ηλεκτρισμού (ΡΑΕ, ΑΔΜΗΕ και ΛΑΓΗΕ) σε στενή συνεργασία και αξιοποιώντας ανεξάρτητο, εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό εκπόνησαν μελέτη για την μεταρρύθμιση της Ελληνικής αγοράς ενέργειας, που ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο 2014 αφού προηγουμένως τέθηκε σε Δημόσια Διαβούλευση.

Ήδη από το φθινόπωρο του 2015 ξεκίνησε εκ νέου ο διάλογος για την μεταρρύθμιση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πλέον όλα δείχνουν ότι το 2016 θα είναι η χρονιά κατά την οποία θα αποφασισθεί ο τελικός σχεδιασμός και θα αρχίσει η εκπόνηση του αναγκαίου νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου με βάση το οποίο θα υλοποιηθούν από τους αρμόδιους φορείς οι αναγκαίες αλλαγές των κωδίκων των πληροφοριακών συστημάτων και των εγχειριδίων.

Ο ρόλος του ΑΔΜΗΕ στην αναδιοργάνωση της αγοράς είναι σημαντικός καθώς θα καλείται να σχεδιάσει από την αρχή μια ανεξάρτητη αγορά εφεδρειών και ενέργειας εξισορρόπησης. Αυτό είναι απολύτως απαραίτητο ώστε στη συνέχεια η Ελληνική προ-ημερήσια αγορά ενέργειας, απαλλαγμένη από την αγορά εφεδρειών, να μπορέσει να συζευχθεί (market coupling) με την ενιαία προ-ημερήσια Ευρωπαϊκή αγορά με ταυτόχρονη υλοποίηση και της ενδο-ημερήσιας (continuous intraday) επίσης σε σύζευξη με την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή.

Η ανεξαρτητοποίηση της αγοράς εξισορρόπησης από την αγορά ενέργειας θα κάνει δυνατή σε ένα δεύτερο στάδιο την ολοκλήρωση της Ελληνικής και της Ευρωπαϊκής αγοράς εξισορρόπησης με ανταλλαγή προϊόντων ενέργειας εξισορρόπησης με τις γειτονικές χώρες διευρύνοντας το πεδίο δραστηριοποίησης των Συμμετεχόντων και τον ανταγωνισμό προς όφελος του καταναλωτή και της ασφάλειας της λειτουργίας του Συστήματος.

Στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού ο ΑΔΜΗΕ συνεργάζεται στενά με τη ΡΑΕ για τη διαμόρφωση ενός νέου μόνιμου Μηχανισμού Διασφάλισης Επαρκούς Ισχύος (ΜΔΕΙ) που θα πρέπει:

•          Να εξασφαλίζει την μακροχρόνια επάρκεια ισχύος και την ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας.

•          Να παρέχει κίνητρα για την κατασκευή νέων μονάδων παραγωγής συγκεκριμένης τεχνολογίας ανάλογα με τις ανάγκες του Συστήματος.

•          Να μην επιτρέπει την αποκόμιση απροσδόκητα υψηλών κερδών (windfall profits) από τους παραγωγούς.

•          Να είναι σύμφωνος με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις κρατικές ενισχύσεις.

Ο νέος Μηχανισμός Διασφάλισης Επαρκούς Ισχύος θα πρέπει να αποτελέσει μέρος ενός συνολικού ανασχεδιασμού της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας βάσει του Μοντέλου Στόχου (Target Model). Ο νέος μηχανισμός πρέπει να έχει τη μορφή αγοράς και να μην στηρίζεται σε ρυθμιζόμενες πληρωμές ισχύος, όπως στο παρελθόν, ώστε να αποφευχθούν τυχόν στρεβλώσεις στην αγορά. Για το σκοπό αυτό οι ανάγκες του Συστήματος σε διαθέσιμη ισχύ, που θα καθορίζονται από τη Μελέτη Επάρκειας Ισχύος του Διαχειριστή του Συστήματος, σύμφωνα με τα πρότυπα που έχουν τεθεί από τον ENTSO-E, θα ικανοποιούνται μέσω δημοπρασιών ισχύος στις οποίες θα συμμετέχουν οι κατανεμόμενες μονάδες παραγωγής αλλά και το φορτίο και σε επόμενο στάδιο οι διασυνδέσεις, όπως προβλέπεται από τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Έχουν εξεταστεί οι πιθανές μορφές που μπορεί να πάρει ο μηχανισμός (Reliability options, capacity obligation κλπ) όπως αυτές έχουν παρουσιαστεί στις σχετικές διαβουλεύσεις της ΡΑΕ, και εξετάζεται το ενδεχόμενο υιοθέτησης μηχανισμού παρόμοιου με αυτόν που έχει προταθεί στην ΕΕ από την Ιταλία (Reliability options). Η υιοθέτηση ενός μηχανισμού του τύπου Reliability options έχει επίσης το πλεονέκτημα ότι προστατεύει τους καταναλωτές από απότομες αυξήσεις των τιμών χονδρικής, κάτι που θα είναι αναγκαίο μετά την υλοποίηση του Μοντέλου Στόχου στο οποίο πιθανόν θα προβλέπεται η κατάργηση (ή η μεγάλη αύξηση  του ισχύοντος) ανώτατου ορίου τιμών (price cap). Στις δημοπρασίες του μόνιμου ΜΔΕΙ θα έχουν δικαίωμα συμμετοχής τόσον οι υφιστάμενες μονάδες όσον και νέες μονάδες βάσει των αναγκών σε ισχύ που θα προκύπτουν από τη μελέτη Επάρκειας Ισχύος του Διαχειριστή.

Η ανάκτηση του κόστους που θα προκύψει ως αποτέλεσμα των δημοπρασιών προβλέπεται να γίνεται με τρόπο παρόμοιο με τον υφιστάμενο, δηλαδή υπολογίζοντας την υποχρέωση του κάθε καταναλωτή βάση της συμπεριφοράς σε ορισμένες κρίσιμες ώρες. Υπάρχει η σκέψη οι ώρες αυτές να καθορίζονται εκ των προτέρων ώστε να δίνεται η δυνατότητα στο φορτίο να συμμετέχει ενεργά στον μηχανισμό.

Δημιουργία του Βαλκανικού Regional Security Coordination Initiative (RSCI) στην Ελλάδα

Με πρωτοβουλία του ΑΔΜΗΕ υπεγράφη την Παρασκευή, 20 Νοεμβρίου 2015 Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του ΑΔΜΗΕ και πέντε Διαχειριστών από το γεωγραφικό χώρο των Βαλκανίων και συγκεκριμένα, των OST (Αλβανίας), ESO (Βουλγαρίας), KOSTT  (Κοσσόβου), MEPSO (Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας) καθώς και TEIAS (Τουρκίας), με αντικείμενο τη σύσταση φορέα RSCI στην Ελλάδα, κατ’ αντιστοιχία τριών άλλων τέτοιων φορέων, που ήδη λειτουργούν στον Ευρωπαϊκό χώρο, στο πλαίσιο γενικότερης υποχρέωσης των Διαχειριστών μελών του ENTSO-Ε και του Κανονισμού 2015/1222/ΕΕ (CACM), αναδεικνύοντας σημαντικά τη θέση της Ελλάδας και του ΑΔΜΗΕ στα Βαλκάνια.

Ο ρόλος του νέου φορέα RSCI θα είναι η παροχή υπηρεσιών με σκοπό το συντονισμό της λειτουργίας των διασυνδεδεμένων Ηλεκτρικών συστημάτων, την συγκέντρωση και ανάλυση δεδομένων και την παροχή συμβουλών, προκειμένου να εξασφαλίζεται η λειτουργία του Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και γενικότερα, του Ευρωπαϊκού Συστήματος.

Οι εργασίες για τον συντονισμό των έξι συνολικά διαχειριστών, η νομική και τεχνική επεξεργασία του μνημονίου συνεργασίας και η υπογραφή του έλαβαν χώρα σε χρονικό διάστημα μικρότερο των δύο μηνών. Στους επόμενους μήνες θα εντατικοποιηθεί η συνεργασία των διαχειριστών, με σκοπό την σύσταση και λειτουργία του φορέα εντός του 2016. 

Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω καταδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος που καλείται να επιτελέσει ο ΑΔΜΗΕ αναφορικά με την λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού στην Ελλάδα. Ο ΑΔΜΗΕ βασιζόμενος στην γνώση και τον επαγγελματισμό των στελεχών του θα κάνει ότι είναι δυνατόν για να φέρει σε αίσιο πέρας την αποστολή του προς όφελος της Ελληνικής κοινωνίας.

----------
Ο κ. Γιάννης Μπλάνας είναι Διευθύνων Σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ
(Το άρθρο περιλαμβάνεται στην ετήσια έκδοση GREEK ENERGY 2016 που ετοίμασε το επιτελείο του energypress)