Τι πρέπει να κάνουμε με τη ΔΕΗ;

Η ΔΕΗ σήμερα περιλαμβάνει 3 ΒΕΜ (Βασικές Επιχειρησιακές Μονάδες), ήτοι τις Γενικές Διευθύνσεις Ορυχείων, Παραγωγής και Εμπορίας, καθώς και 3 θυγατρικές εταιρείες, ήτοι τον ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, πρώην Γενική Διεύθυνση Μεταφοράς της ΔΕΗ), τον ΔΕΔΔΗΕ (Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας, πρώην Γενική Διεύθυνση Διανομής της ΔΕΗ) και την ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ. Είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο και το 51% των μετοχών της ανήκουν στο Δημόσιο.

Η προηγούμενη Κυβέρνηση είχε συμφωνήσει με τους εταίρους και δανειστές τα εξής στάδια αποκρατικοποίησης:

Πώληση του ΑΔΜΗΕ.

Τεμαχισμός της ΔΕΗ σε 2 εταιρείες και πώληση της «μικρής ΔΕΗ» (30% της σημερινής).

Πώληση του 17% της εναπομείνασας ΔΕΗ, ώστε το Δημόσιο να κατέχει το 34% της εναπομείνασας ΔΕΗ.

Από τα ανωτέρω έχει προχωρήσει μόνο ο διαγωνισμός για την πώληση του ΑΔΜΗΕ, που βρίσκεται στη φάση υποβολής δεσμευτικών προσφορών (due diligence). 

Το τεράστιο αυτό σε έκταση και ένταση θέμα, με πλήθος ενδιαφερομένων μερών και αντικρουομένων απόψεων και συμφερόντων, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε συνοπτικά στη συνέχεια σχολιάζοντας, κατά το δυνατόν χωρίς προκατάληψη, διάφορες εκδοχές που βρίσκονται στο προσκήνιο ή έχουν συζητηθεί (με έμφαση στον ΑΔΜΗΕ, που είναι πιο πολύ στην επικαιρότητα):

Πώληση του ΑΔΜΗΕ

Ο ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, 100% θυγατρική της ΔΕΗ, πρώην Γενική Διεύθυνση Μεταφοράς της ενιαίας καθετοποιημένης ΔΕΗ) διαχειρίζεται το Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, δηλαδή είναι αρμόδιος και υπεύθυνος για την ανάπτυξη, λειτουργία και συντήρηση του Δικτύου Υπερυψηλής (400KV) και Υψηλής Τάσης (150 KV) και των αντίστοιχων Υποσταθμών και Κέντρων Ελέγχου Ενέργειας της χώρας (“Κέντρα κατανομής φορτίου”). Παραλαμβάνει την ηλεκτρική ενέργεια από τα εργοστάσια παραγωγής (θερμοηλεκτρικά, υδροηλεκτρικά ή μεγάλες μονάδες ΑΠΕ) ΔΕΗ και ιδιωτών, ή από Δίκτυα γειτονικών χωρών, και την παραδίδει μέσω Υποσταθμών στον ΔΕΔΔΗΕ (που διαχειρίζεται το Δίκτυο Διανομής, δηλαδή κυρίως το Δίκτυο Μέσης και Χαμηλής Τάσης, και τελικά ηλεκτροδοτεί το σύνολο των καταναλωτών της χώρας) ή απευθείας σε μερικούς μεγάλους πελάτες (πελάτες Υ.Τ.), ή προς τα Δίκτυα γειτονικών χωρών.

Το Δίκτυο της Υψηλής και Υπερυψηλής Τάσης είναι εναέριο, υπόγειο ή υποβρύχιο, συνολικού μήκους περίπου 13.000 χιλιομέτρων.

Η «ιδιορρυθμία» της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ότι πρακτικά δεν αποθηκεύεται (πλην της έμμεσης αποθήκευσης ηλ. ενέργειας σε λίμνη υψηλότερης στάθμης). Γι’ αυτό πρέπει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να ισούται κάθε στιγμή με τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από τους καταναλωτές, η οποία διαρκώς μεταβάλλεται.

Η καθημερινή λειτουργία του ΑΔΜΗΕ έχει ως πρώτιστη μέριμνα την ως άνω ζητούμενη κάθε στιγμή ισορροπία του Συστήματος σε στενή συνεργασία με τους παραγωγούς, και με το δεδομένο ότι οι ΑΠΕ μπαίνουν με προτεραιότητα στο Σύστημα με το σύνολο της (κυμαινόμενης) παραγωγής τους. Κάθε τυχόν διαταραχή της ισορροπίας από λάθος χειρισμό ή βλάβη οδηγεί τάχιστα σε αυξομείωση της τάσεως και της συχνότητας του ρεύματος και τελικά σε εκτεταμένα black-out στη χώρα.

Η λογιστική (αναπόσβεστη) αξία των παγίων του ΑΔΜΗΕ είναι περίπου 1,4 δισ. ενώ η πραγματική αξία (κόστος αντικατάστασης) είναι άνω των 8 δισ.

Ο κύκλος εργασιών το 2014 ήταν περίπου 300 εκ € και τα καθαρά κέρδη ανήλθαν σε 70 εκ €. Οι εισπράξεις, που προέρχονται από όλους τους καταναλωτές μέσω των λογαριασμών ρεύματος (της ΔΕΗ και των άλλων Προμηθευτών), ως «τέλη χρήσης του Συστήματος Μεταφοράς ΗΕ», αποφασίζονται ανά KWh και ανά κατηγορία καταναλωτών από το Υπουργείο Ενέργειας, βάσει εισήγησης της ΡΑΕ. Ο στόχος είναι να εισπράττει ο ΑΔΜΗΕ το ετήσιο κόστος εκμετάλλευσης συν τις αποσβέσεις συν ένα ρυθμιζόμενο ποσοστό 8,5% ως απόδοση για τα επενδεδυμένα και μη αποσβεσθέντα κεφάλαιά του.

Οι προβλεπόμενες επενδύσεις ανάπτυξης του Συστήματος για την επόμενη 10ετία είναι περίπου 2 δισ. €, ενώ μόνο το εν εξελίξει έργο διασύνδεσης των Κυκλάδων προϋπολογίζεται στα 240 εκ €.

Με τον Ν 4237/2014 αποφασίσθηκε η πώληση (από τη ΔΕΗ) του 66% των μετοχών του ΑΔΜΗΕ και το management σε επενδυτή (και η απόκτηση του υπόλοιπου 34% από το Ελληνικό Δημόσιο), και στον διαγωνισμό έχουν προσέλθει κυρίως κρατικές εταιρείες (αντίστοιχοι Διαχειριστές Συστήματος από Κίνα, Βέλγιο, Ιταλία, Καναδά).

Το Δίκτυο Μεταφοράς είναι φυσικό μονοπώλιο. Είναι ένα, ενιαίο, και δεύτερο δεν μπορεί να υπάρξει, όχι μόνο για λόγους οικονομικούς, αλλά κυρίως για λόγους λειτουργικούς και περιβαλλοντικούς (οποιαδήποτε νέα γραμμή με πυλώνες ήδη με πολύ μεγάλη δυσκολία μπορεί να γίνει αποδεκτή και να κατασκευαστεί).

Με την ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ δεν δημιουργείται κανένας ανταγωνισμός με το κράτος ή με άλλο ιδιώτη, ούτε δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, ούτε υπάρχει προστιθεμένη αξία.

Η χρηματοδότηση των επενδύσεων μέχρι σήμερα διασφαλιζόταν εύκολα από μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα του εξωτερικού και του εσωτερικού, καθώς η αποπληρωμή είναι διασφαλισμένη (και γίνεται ουσιαστικά από όλους τους καταναλωτές όπως εξηγήθηκε παραπάνω, είτε ιδιοκτήτης είναι η ΔΕΗ και το Δημόσιο, είτε αύριο οποιοσδήποτε ιδιώτης ή κρατική εταιρία άλλης χώρας).

Δεν υπάρχει η παραμικρή εγγύηση ή βεβαιότητα ότι η παρεχόμενη ασφάλεια ηλεκτροδότησης της χώρας (διασφάλιση αποφυγής διακοπών ηλεκτροδότησης και προπάντων ευρύτερου black-out) και η ποιότητα μεταφερόμενης ηλεκτρικής ενέργειας (υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά του ρεύματος) θα είναι καλύτερη εάν ο ΑΔΜΗΕ ανήκει σε ιδιώτη που δεν αντιμετωπίζει ανταγωνισμό.

Το κόστος για τον καταναλωτή (τα «τέλη χρήσης του Συστήματος Μεταφοράς ΗΕ») δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα μειωθεί. Είναι φυσιολογικό και σύνηθες ο ιδιώτης – ιδιωτικό μονοπώλιο στη θέση κρατικού μονοπωλίου – να θέλει να αυξήσει τα κέρδη του επιδιώκοντας π.χ. αύξηση της ρυθμιζόμενης απόδοσης των επενδεδυμένων κεφαλαίων του, ή μείωση των δαπανών εκμετάλλευσης (π.χ. συντήρησης ή λειτουργίας) που μπορεί να έχει παρενέργειες στην ποιότητα.

Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης ο αντίστοιχος Διαχειριστής είναι ένας, και συνήθως θυγατρική μεγάλης καθετοποιημένης Επιχείρησης ηλεκτρισμού. Στη Γαλλία είναι ένας (RTE), θυγατρική της κρατικής EDF. Στη Γερμανία είναι 5, ένας για καθεμία από 5 αντίστοιχες γεωγραφικές περιοχές όπως ιστορικά εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε. (ένας από αυτούς πέρασε στα χέρια του Διαχειριστή του Βελγίου).

Το τίμημα για την αγορά του 66% του ΑΔΜΗΕ, λόγω και της σημερινής κρίσης στη χώρα δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τόσο μεγάλη υπόθεση.

Με λίγα λόγια ο ΑΔΜΗΕ είναι «το κλειδί» για το σύνολο του Ηλεκτρικού Συστήματος της χώρας, με πολύ σημαντική και εξαιρετικά ευαίσθητη λειτουργία για τη συνολική ηλεκτροδότηση της χώρας (συνέπειες μεγάλης κλίμακας από οποιαδήποτε λανθασμένη λειτουργία ή παρέμβαση). Πρόκειται για βασικότατη υποδομή της χώρας, στρατηγικά πολύ σημαντικότερη από τη διαχείριση του πόσιμου νερού. Στα χέρια του κράτους είναι ένα ισχυρότατο εργαλείο παρέμβασης και άσκησης πολιτικής ανάπτυξης (π.χ. διασυνδέσεις νησιών).

Είναι γνωστό ότι σε μονοπωλιακές καταστάσεις δεν λειτουργούν οι κανόνες της αγοράς. Οι τιμές δεν μειώνονται, η ποιότητα δεν βελτιώνεται. Από ένα ιδιωτικό μονοπώλιο σε τόσο ευαίσθητο χώρο, όπου θα είμαστε όλοι όμηροι (και το κράτος), μάλλον είναι προτιμότερο ο ΑΔΜΗΕ να μείνει τελικά υπό άμεσο δημόσιο έλεγχο, ήτοι π.χ. να πωληθεί από τη ΔΕΗ το 49% των μετοχών του σε επενδυτή και το 51% να αποκτηθεί από το Δημόσιο.

ΔΕΔΔΗΕ

Πέραν του ως άνω ιδιοκτησιακού διαχωρισμού του ΑΔΜΗΕ (ως φυσικό μονοπώλιο), πριν το τρίτο στάδιο αποκρατικοποίησης της ΔΕΗ θα έπρεπε να προηγηθεί και ο ιδιοκτησιακός διαχωρισμός του άλλου φυσικού μονοπωλίου, δηλαδή του ΔΕΔΔΗΕ και των παγίων του Δικτύου Διανομής. Ο ΔΕΔΔΗΕ διαχειρίζεται το Δίκτυο Μέσης και Χαμηλής τάσης και διανέμει μέσω του Δικτύου στους καταναλωτές την ενέργεια που παραλαμβάνει από τον ΑΔΜΗΕ καθώς και από τους μικρούς παραγωγούς ΑΠΕ που είναι συνδεδεμένοι στο Δίκτυο. Αυτή τη στιγμή ο ΔΕΔΔΗΕ είναι εταιρεία 100% θυγατρική της ΔΕΗ, το δε Δίκτυο που διαχειρίζεται (240.000 χλμ.) ανήκει στα πάγια απευθείας της ΔΕΗ και όχι του ΔΕΔΔΗΕ. Η λογιστική και πραγματική αξία του Δικτύου Διανομής είναι πολλαπλάσια εκείνης του ΑΔΜΗΕ. Τυχόν πώληση του ΔΕΔΔΗΕ και των παγίων του Δικτύου (μαζί με τη ΔΕΗ ή χωριστά) θα είχε μειονεκτήματα αντίστοιχα με εκείνα που αναφέρθηκαν για την πώληση του ΑΔΜΗΕ, γι' αυτό θα ήταν καλύτερα να επωλείτο πριν από το 17% της ΔΕΗ, και μάλιστα κατά 49% σε επενδυτή, ενώ το 51% να αποκτάτο από το Δημόσιο. Έχει ακουσθεί και η περίπτωση πώλησης ανά Περιφέρεια του ΔΕΔΔΗΕ, αντίστοιχα με τη σημερινή διοικητική του διαίρεση σε 5 Περιφερειακές Διευθύνσεις (Αττικής, Μακεδονίας - Θράκης, Πελοποννήσου - Ηπείρου, Κεντρικής Ελλάδας, Νησιών). Στην περίπτωση αυτή, επειδή θα υπήρχαν 5 εταιρείες, ναι μεν καθεμία θα ήταν μονοπώλιο στον γεωγραφικό της χώρο (εποπτευόμενη από τη ΡΑΕ και το Υπουργείο), όμως θα μπορούσε τουλάχιστον να υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ τους για τα καλύτερα μετρήσιμα αποτελέσματα σε θέματα ποιότητας της παρεχόμενης ενέργειας (π.χ. διεθνείς δείκτες SAIFI και SAIDI ) αλλά και κόστους ανά KWh για τον καταναλωτή (best practice). Το Δίκτυο Διανομής σε πολλές χώρες δεν είναι ενιαίο και δεν ανήκει στο κράτος, αλλά σε ιδιώτες, Δήμους κ.λπ.

Σε κάθε περίπτωση τα Δίκτυα, ως φυσικά μονοπώλια, θα ήταν προτιμότερο να μείνουν υπό την ιδιοκτησία του Δημοσίου κατά 51%, και να λειτουργήσουν όμως (ο ΑΔΜΗΕ και ο ΔΕΔΔΗΕ) όχι ως Δημόσιες Υπηρεσίες, αλλά ως σύγχρονες ανώνυμες εταιρείες με αποδοτικότητα και εξωστρέφεια τουλάχιστον στο χώρο της Βαλκανικής.

Δημιουργία και πώληση της «μικρής ΔΕΗ»

Υπάρχουν δυσκολίες στον διαχωρισμό των παγίων, και των πελατών της Εμπορίας. Επίσημος διακηρυγμένος στόχος είναι η διάθεση φθηνής λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής ηλεκτρικής ενέργειας και σε άλλη εταιρεία πλην της ΔΕΗ, ώστε να μπορεί να υπάρχει ανταγωνισμός μέσα στη χώρα. Μπορεί να γίνει. Αν όμως το δει κανείς εξωστρεφώς, είναι αρνητική εξέλιξη, καθώς η ΔΕΗ είναι μεν τεράστια για την Ελλάδα, αλλά πολύ μικρή σε σύγκριση με αντίστοιχες Ευρωπαϊκές εταιρείες. Η διάσπαση θα την κάνει ακόμα μικρότερη, οπότε δύσκολα θα μπορέσει να παίξει κάποιο ρόλο στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή.

Πώληση του 17% της εναπομείνασας ΔΕΗ, ώστε το Δημόσιο να κατέχει το 34%

Εφόσον έχει προηγηθεί ο ιδιοκτησιακός διαχωρισμός των Δικτύων (ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ), η πώληση περαιτέρω του 17% της ΔΕΗ μπορεί να γίνει, ενώ θα ήταν πολύ πιο αποδοτικό αν συνέβαινε χωρίς το προηγούμενο βήμα (χωρίς δηλαδή διαχωρισμό του 30% και διάσπαση). Η αποκρατικοποίηση (σύνολο 66% των μετοχών σε επενδυτές) θα μπορούσε να «απογειώσει» την εταιρεία και τις παραγωγικές δραστηριότητές της που λειτουργούν ήδη στον ανταγωνισμό (Παραγωγή, Εμπορία, Ορυχεία, Ανανεώσιμες), στη χώρα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Το κράτος δεν φημίζεται για τις ικανότητές του ως παραγωγός και επιχειρηματίας, ενώ η ΔΕΗ (στη μητρική και τις θυγατρικές της) έχει αξιολογότατα στελέχη και προσωπικό με εμπειρία και τεχνογνωσία, οι οποίοι, κυρίως τα τελευταία 5 χρόνια, έχουν εγκλωβιστεί στις ισοπεδωτικές μισθολογικές και λοιπές αγκυλώσεις από το στενό εναγκαλισμό της ΔΕΗ από το κράτος!

Πρόταση: Η πρώτη στόχευση οποιασδήποτε πολιτικής στον χώρο της ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να είναι η μείωση του κόστους της για την ελάφρυνση των νοικοκυριών και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της οικονομίας (παράλληλα με την ασφάλεια ηλεκτροδότησης της χώρας, την ποιότητα της παρεχόμενης ενέργειας και τη μέριμνα για τις ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις), και όχι δογματικά η αποκρατικοποίηση ή μόνον η εύρεση κονδυλίων για την εξυπηρέτηση του χρέους. Το συνολικό κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που επιβαρύνει τους καταναλωτές στην Ελλάδα έχει αυξηθεί υπέρμετρα και αδικαιολόγητα τα τελευταία χρόνια, κυρίως από διάφορες επιβαρύνσεις (π.χ. τεράστια επιβάρυνση από το ΕΤΜΕΑΡ-πρώην τέλος ΑΠΕ, 1,1 δισ. € ετησίως! ). Και όμως, το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας πριν από 15 χρόνια ήταν για τη βιομηχανία στη χώρα μας από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (σήμερα από τα ακριβότερα), για δε τα νοικοκυριά ήταν τότε ανά kwh το χαμηλότερο στην Ευρώπη, περίπου στο 40% του αντίστοιχου της Πορτογαλίας!

Νομίζω ότι μια Επιτροπή ειδικών, που θα οριζόταν από όλα τα κόμματα της Βουλής, θα μπορούσε να μελετήσει το θέμα (με τη βοήθεια ίσως κάποιου συμβούλου) και να προτείνει λύσεις και στρατηγική για την ηλεκτρική ενέργεια στη χώρα, στα πλαίσια πάντοτε των Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Ο στόχος θα ήταν να συνδυάσει τις αποτελεσματικότερες διεθνώς πρακτικές (προς όφελος κυρίως των καταναλωτών και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας παράλληλα με τη βιωσιμότητα των αναγκαίων επενδύσεων στην ενέργεια) με την ελληνική (γεωγραφική και εν γένει αντικειμενική) ιδιαιτερότητα, χωρίς δογματισμούς από καμία πλευρά. Χρειάζεται δηλαδή για την ηλεκτρική ενέργεια εθνική συνεννόηση, όπως ακριβώς χρειάζεται για την Παιδεία, τη Δημόσια Διοίκηση και άλλους τομείς.

 

Ο Δημήτρης Λαθούρης είναι Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, 

πρώην Γενικός Διευθυντής Διανομής ΔΕΗ.