Tα Βάρη των «ΥΚΩ» και οι Διασυνδέσεις των Νησιών

του Γιάννη Χατζηβασιλειάδη, Προέδρου ΙΕΝΕ

Το υψηλό κόστος ηλεκτροπαραγωγής στα μη διασυνδεδεμένα νησιά που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα μπορεί να εξέπληξε μερικούς αλλά από τα σχόλια και τις συζητήσεις που ακολούθησαν φάνηκε ότι η κοινή γνώμη συμβιβάζεται με τις ΥΚΩ (Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας) ως υποχρέωση των καταναλωτών, παρά τις συχνές διαμαρτυρίες για ολοένα και ακριβότερη ηλεκτρική ενέργεια. Κάτω από αυτή την παραπλανητική ονομασία καλύπτονται κυρίως τα βάρη του πρόσθετου κόστους ηλεκτροπαραγωγής με πετρέλαιο στα μη διασυνδεδεμένα με το σύστημα νησιά, περί τα 780 εκατομ. € ετησίως, ένα τεράστιο ποσό και με αυξητικές τάσεις.

Έτσι, στη συνείδηση των καταναλωτών και προς ικανοποίηση των υπευθύνων οργάνων, τα βάρη των ΥΚΩ περνούν σαν κοινωνική υποχρέωση και πληρώνονται αγόγγυστα από τους καταναλωτές όσα και αν είναι. Επιπλέον, λόγω της «κοινωνικής ωφέλειας» δεν κρίνεται απαραίτητο, ούτε υπάρχουν κίνητρα και μηχανισμοί ώστε να γίνουν οι αναγκαίες επεμβάσεις για μείωση αυτών των βαρών. Ακόμη και οι οργανώσεις που κόπτονται για το περιβάλλον επιμένουν πολύ συχνά για κλείσιμο λιγνιτικών σταθμών αλλά ποτέ δεν αναφέρονται σε κλείσιμο σταθμών πετρελαίου παρά τις επιβαρύνσεις στο νησιωτικό περιβάλλον, στην οικονομία και στους καταναλωτές.

Εάν η ονομασία εξέφραζε την πραγματική αιτία αυτών των βαρών, πχ τέλη πετρελαίου στην ηλεκτροπαραγωγή ή κάτι άλλο σχετικό, θα υπήρχε πίεση από την κοινωνία και την οικονομία, αλλά και τους καταναλωτές για μείωση αυτών των επιβαρύνσεων. Τα λειτουργικά και οικονομικά στοιχεία των σταθμών πετρελαίου περιέργως δεν δημοσιεύονται αν και επιβάλλεται, με αποτέλεσμα άγνοια και αδυναμία ελέγχου των βαρών που καλούνται να πληρώσουν οι καταναλωτές. Πέραν τούτων, η έλλειψη ενεργειακής πολιτικής με την προσμονή των έξωθεν επιβαλλομένων αναποτελεσματικών συνταγών και η αδράνεια των οργάνων για πρωτοβουλίες με τα ενδεικνυόμενα μέτρα, καθιστούν τον ηλεκτρικό τομέα προβληματικό για την οικονομία και την κοινωνία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο ηλεκτρικός τομέας πρέπει να απαλλαγεί από το πετρέλαιο και τις επιβαρύνσεις του ώστε αυτό το τεράστιο ποσό να αξιοποιηθεί προς μια ανταγωνιστική οικονομία με αύξηση της απασχόλησης και οφέλη για την κοινωνία, το περιβάλλον και τους καταναλωτές. Επομένως, με αυτόν τον στόχο, κρίνεται χρήσιμη και επιβεβλημένη μια ακόμη προσπάθεια για να υπερνικηθεί η αδράνεια και ο εφησυχασμός των αρμοδίων, παραθέτοντας συνοπτικές προτάσεις για συζήτηση και δράση.

Οι διασυνδέσεις των νησιών με το εθνικό σύστημα με κατάλληλη σχεδίαση και τεχνολογίες αποτελούν ριζική λύση για οριστική κατάργηση των σταθμών πετρελαίου, ενώ εξαλείφεται και ο κίνδυνος “ black out” με τις σοβαρές συνέπειες, όπως στη Σαντορίνη το καλοκαίρι του 2013. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι εάν τα βάρη των ΥΚΩ διετίθεντο για τις διασυνδέσεις, μέσα σε οκτώ χρόνια θα είχαν διασυνδεθεί όλα τα νησιά με το εθνικό σύστημα και ο ηλεκτρικός τομέας θα είχε απαλλαγεί πλήρως από τις ΥΚΩ και το πετρέλαιο δια παντός.

Υπάρχει σημαντική εμπειρία στην Ελλάδα και επιτυχείς διασυνδέσεις νησιών με υποβρύχια καλώδια μέσης τάσης, αλλά η διασύνδεση νησιών των Κυκλάδων με το σύστημα μέσω υποβρυχίων καλωδίων υψηλής τάσης που άρχισε το ‘90 φαίνεται ότι θα απαιτήσει τρεις δεκαετίες για να ολοκληρωθεί, ένα παράδειγμα προς αποφυγή.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος στο σύνολό του επείγει, οπότε ένα πλέγμα δράσεων αξιοποιώντας καλύτερα το χρόνο και υπερνικώντας την πολύχρονη αδράνεια, θα μπορούσε να αναλυθεί περισσότερο και να υιοθετηθεί.

1. Γενικά μέτρα: ενεργειακή αποδοτικότητα και διείσδυση των ΑΠΕ

Αναγκαία είναι η σχεδίαση και εφαρμογή ενός προγράμματος ενεργειακής αποδοτικότητας ειδικώς για τα νησιά. Σε ένα ευρύ πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας στις ΗΠΑ (2009-2011) το μέσο κόστος ήταν 2 c$/ kWh (1,5 c€/ kWh) για κάθε kWh που εξοικονομείται, οπότε τα οφέλη αναμένονται εντυπωσιακά όταν το πραγματικό κόστος παραγωγής φθάνει έως το 1,3€/ kWh. Η ευρεία χρήση ηλιακών θερμικών συστημάτων για θέρμανση νερού χρήσεως θα υποκαταστήσει την ακριβή ηλεκτρική ενέργεια που σήμερα καταναλώνεται. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Κύπρος με καθολική χρήση, όπου θεωρείται αδιανόητο να καταναλώνεται ηλεκτρική ενέργεια για θέρμανση νερού.

Η διείσδυση των ΑΠΕ στα νησιωτικά συστήματα παραμένει από μηδενική έως χαμηλή αφού προβάλλονται εμπόδια. Καθώς το κόστος παραγωγής από αιολική ενέργεια και φωτοβολταϊκά είναι στα επίπεδα της αγοράς τα οφέλη είναι μεγάλα, αρκεί να αρθούν τα εμπόδια και να περιορισθεί η γραφειοκρατία. Είναι προφανές ότι για μεγαλύτερη διείσδυση χρειάζεται η βούληση και συνεργασία του διαχειριστού δικτύου, αφού το κόστος για εξειδικευμένες μελέτες, καινοτόμες τεχνολογίες και στρατηγικές ελέγχου κρίνεται προσιτό, καθώς και κινητοποίηση της επιχειρηματικής κοινότητας και καταναλωτών. Όταν πριν τρεις δεκαετίες επιτυγχάνονταν διείσδυση αιολικών και φωτοβολταϊκών της τάξης του 35% στην Κύθνο με τις τότε τεχνολογίες δημιουργούνται εύλογα απορίες γιατί τόση αδράνεια σήμερα στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, εκτιμάται ότι τα παραπάνω γενικά μέτρα μπορούν να μειώσουν τα βάρη των ΥΚΩ έως και 40% με ένα καλά σχεδιασμένο πενταετές πρόγραμμα δράσης. Πρόκειται για τεράστιο ποσό ενώ δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας ιδιαίτερα για νέους και οφέλη στους καταναλωτές και την οικονομία.

Τόσο η ενεργειακή αποδοτικότητα μαζί με τα ηλιακά θερμικά συστήματα όσο και η μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ στα νησιωτικά συστήματα αποτελούν δράσεις πρώτης προτεραιότητας, ανεξάρτητα από την υλοποίηση των διασυνδέσεων ή άλλων δράσεων που προτείνονται παρακάτω.

2. Διασυνδέσεις νησιών με το σύστημα

Οι διασυνδέσεις με υποβρύχια καλώδια και νέες τεχνολογίες αποτελούν δύσκολα και ακριβά έργα. Επομένως, είναι αναγκαίο να καθορισθούν προτεραιότητες αρχίζοντας από τα πλέον ελκυστικά σε απόδοση και με μεγαλύτερα οφέλη έργα.

Η Κρήτη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί αντιπροσωπεύει το 50% της ενέργειας και των ΥΚΩ (περί τα 400εκατομ.€ ετησίως) του συνόλου. Έτσι, εκτιμάται ότι μια επένδυση για την κατάλληλη διασύνδεση που θα οδηγήσει στην αποξήλωση των σταθμών πετρελαίου θα έχει χρόνο αποπληρωμής λιγότερα από τέσσερα χρόνια, ενώ ο ηλεκτρικός τομέας θα απαλλαγεί δια παντός από το πετρέλαιο και το βάρος των 400 εκατομ. € ετησίως.

Η διασύνδεση της Κρήτης με το σύστημα είναι ένα από τα δυσκολότερα και ακριβότερα έργα διεθνώς και θα ήταν συνετή απόφαση η ανάθεση της πλήρους μελέτης και επίβλεψης σε εξωτερικό έμπειρο τεχνικό σύμβουλο. Η μελέτη, εκτός από τις δύο ξεχωριστές με διαφορετική όδευση υποβρύχιες διασυνδέσεις ικανότητας 2 x1 GW (συνθήκη Ν-1) και με σύγχρονες τεχνολογίες ( HVDC/VSCs) θα συμπεριλάβει προβλέψεις για μελλοντική διασύνδεση με Ρόδο/Δωδεκάνησα, την διασύνδεση Κύπρου και Ισραήλ με το Ευρωπαϊκό σύστημα μέσω Κρήτης ( EurοΑ sia Interconnector 2 GW), την βέλτιστη αξιοποίηση των σημερινών εκτάσεων και εγκαταστάσεων παραγωγής, τυχόν αποζημίωση κλπ.

Είναι προφανές ότι το έργο αυτό εντάσσεται στην αρμοδιότητα (λειτουργία- συντήρηση) του διαχειριστή δικτύου μεταφοράς. Ο ΑΔΜΗΕ διαθέτει σήμερα περιουσία αξίας περί το 1,4 δις €, πραγματικής αξίας που εκτιμάται στο 1 δις € και εισπράττει τέλη χρήσης δικτύου με βάση το ετήσιο κόστος για λειτουργικές δαπάνες, απόδοση περιουσίας και αποσβέσεις. Εάν ο νέος διαχειριστής υποχρεωθεί να επενδύσει στις διασυνδέσεις (Κρήτης, Ρόδου), όπως επισήμως δηλώθηκε, τότε θα τριπλασιάσει την περιουσία του με αποτέλεσμα σχεδόν να τριπλασιασθούν και τα ήδη υψηλά τέλη δικτύου, επιβαρύνοντας υπέρμετρα τον ηλεκτρικό τομέα και επί μακρόν. Επομένως, πρέπει να αναζητηθούν πηγές χρηματοδότησης εκτός του διαχειριστή (πχ ΕΙΒ, ΕΒ RD κλπ), κάποιοι κοινοτικοί πόροι που προβλέπονται και μάλλον παρατείνοντας την είσπραξη των αντίστοιχων ΥΚΩ για μικρό διάστημα μετά τη διασύνδεση. Η σχεδίαση ενός ρεαλιστικού μοντέλου χρηματοδότησης και υλοποίησης των διασυνδέσεων, λαμβάνοντας υπόψη και την μονοπωλιακή δραστηριότητα του διαχειριστή, μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμη θέμα για διερεύνηση από τον τεχνικό σύμβουλο που προτείνεται παραπάνω. Έτσι τελικά, στα τέλη χρήσης δικτύου μπορεί να λαμβάνεται μόνο το κόστος λειτουργίας-συντήρησης των διασυνδέσεων (κυρίως λειτουργικές δαπάνες) ώστε η επιβάρυνση να φθάσει σε αποδεκτά επίπεδα.

Σημειώνεται ακόμη ότι η διασύνδεση της Κρήτης με το σύστημα θα αποτελέσει πρόδρομο έργο για την διασύνδεση Κύπρου-Ισραήλ με το Ευρωπαϊκό σύστημα, ενώ σχεδιάζεται και ενίσχυση της διασύνδεσης Ελλάδας-Ιταλίας, οπότε με την λειτουργία τους αναμένονται σημαντικά έσοδα για τον ΑΔΜΗΕ με οφέλη στον ηλεκτρικό τομέα και τους καταναλωτές.

Οι διασυνδέσεις Κρήτης και Ρόδου/Δωδεκάνησα) αντιπροσωπεύουν το 72% της ενέργειας και το 71% των ΥΚΩ (περί τα 550 εκατομ. € ετησίως).

Η διασύνδεση νησιών των Κυκλάδων (υπό υλοποίηση η πρώτη φάση) πρέπει να συμπληρωθεί σύντομα και με τη δεύτερη φάση ώστε να αποξηλωθούν τελικά οι σταθμοί πετρελαίου, αλλά και να επεκταθεί με τη διασύνδεση και των υπολοίπων νησιών. Πρόκειται για οκτώ αυτόνομους σταθμούς πετρελαίου (Θήρας, Μυκόνου, Πάρου, Σύρου, Μήλου, Σίφνου, Κύθνου, Σέριφου, χωρίς την Ανάφη) που αντιπροσωπεύουν το 13% των ΥΚΩ (περί τα 100 εκατομ. € ετησίως).

Με τις προτεινόμενες διασυνδέσεις θα αποτραπούν στο μέλλον οι κίνδυνοι blackout με τις οδυνηρές συνέπειες, σημειώνοντας ότι μόνο η αντιμετώπιση του blackout στη Σαντορίνη το καλοκαίρι του 2013 κόστισε περί τα 10 εκατομ. € χωρίς να υπολογίζονται οι μεγάλες οικονομικές επιπτώσεις στο νησί. Πρόκειται για ένα τεράστιο ποσό που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί αποδοτικά με πολλαπλάσια οφέλη σε έρευνες και εξειδικευμένες μελέτες, όπου υστερεί ο ηλεκτρικός τομέας στη χώρα.

Η αρμοδιότητα αυτών των διασυνδέσεων (λειτουργία- συντήρηση) μπορεί να ενταχθεί στον διαχειριστή δικτύου διανομής (ΔΕΔΔΗΕ), καθώς εκτιμάται ότι αυτό θα συμβάλλει και στη διάχυση της τεχνολογίας, παράλληλα με το έργο του διαχειριστή μεταφοράς, οπότε και σε καλύτερη οργάνωση λειτουργίας και συντήρησης.

Είναι προφανές ότι και εδώ απαιτείται η ανάθεση της πλήρους μελέτης και επίβλεψης σε εξωτερικό έμπειρο τεχνικό σύμβουλο, που θα συμβάλλει στην άρτια και έγκαιρη υλοποίηση των διασυνδέσεων. Έχοντας υπόψη τις ήδη υψηλές επιβαρύνσεις χρήσης δικτύου διανομής και εδώ πρέπει να αναζητηθεί ένα μοντέλο χρηματοδότησης και υλοποίησης (όπως παραπάνω για την διασύνδεση Κρήτης) ώστε να μην επιβαρυνθεί περαιτέρω η χρήση δικτύου διανομής.

Οι ανωτέρω προτεινόμενες διασυνδέσεις, που θα συμβάλλουν και σε μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ, καλύπτουν συνολικά το 84% της ενέργειας και των ΥΚΩ (περί τα 650 εκατομ. € ετησίως). Τα έργα μπορούν να υλοποιηθούν σε μια πενταετία, ενώ σε διάστημα λίγων ετών θα έχει απαλλαγεί ο ηλεκτρικός τομέας από τα αντίστοιχα βάρη των ΥΚΩ, αρκεί να υπάρχει βούληση.

3. Αυτόνομα νησιωτικά συστήματα με ΑΠΕ

Τα απομένοντα 20 νησιά από τα 32 συνολικά, καλύπτουν το υπόλοιπο 16% των επιβαρύνσεων ΥΚΩ και είναι είτε μικρά συστήματα είτε βρίσκονται πολύ μακριά από το εθνικό σύστημα, οπότε οι δαπάνες των διασυνδέσεων είναι πολύ υψηλές σε σχέση με τα οφέλη. Ενδεχομένως, μια διερεύνηση με τα σημερινά δεδομένα, ή στο μέλλον, για κάποια από αυτά ίσως οδηγήσει σε αποδεκτή οικονομικά λύση διασύνδεσης.

Οκτώ από τα 20 νησιά (Ικαρία, Κάρπαθος, Λέσβος, Λήμνος, Πάτμος, Σάμος, Σκύρος, Χίος) διαθέτουν μεσαίου μεγέθους ή μεγάλα συστήματα παραγωγής, ενώ τα υπόλοιπα 12 (Αγαθονήσι, Άγιος Ευστράτιος, Αμοργός, Ανάφη, Αντικύθηρα, Αρκοί, Αστυπάλαια, Δονούσα, Ερεικούσα, Μεγίστη, Οθωνοί, Γαύδος) έχουν μικρά συστήματα.

Για την πρώτη ομάδα των οκτώ νησιών προτείνεται στόχος για μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ με καινοτόμες τεχνολογίες διαχείρισης και με συστήματα αποθήκευσης, όπου αυτό καθίσταται εφικτό, έτσι ώστε οι μονάδες diesel να λειτουργούν συμπληρωματικά. Για την ομάδα των 12 μικρών νησιών με το πολύ υψηλό κόστος παραγωγής, προτείνεται στόχος για πλήρη κάλυψη της ζήτησης στη διάρκεια του χρόνου με ΑΠΕ και συστήματα αποθήκευσης, με αξιόπιστους αυτοματισμούς λειτουργίας-ελέγχου, ενώ η μονάδα diesel θα είναι εφεδρική για την αντιμετώπιση ανωμαλιών και ειδικών καταστάσεων.

Για όλα αυτά χρειάζεται πρωταρχικά βούληση του διαχειριστή δικτύου, νέο προσωπικό και υποστήριξη δράσεων με κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο. Απαιτούνται εξειδικευμένες μελέτες για κάθε νησί με αναζήτηση των βέλτιστων λύσεων και συμμετοχή καταναλωτών και επιχειρηματικής κοινότητας για την μετάβαση στο προτεινόμενο μοντέλο. Ολιγάριθμο αλλά καλά εκπαιδευμένο προσωπικό επί τόπου θα αναλάβει τη διαχείριση επικουρούμενο από μια βάση υποστήριξης. Εκτιμάται ότι το κόστος παραγωγής, σχεδόν σταθερό, θα καλύπτεται από τα ήδη ισχύοντα τιμολόγια καταναλωτών χαμηλής τάσης.

Παρατηρείται ότι αυτά τα μικρά νησιωτικά συστήματα με το πολύ υψηλό κόστος παραγωγής δεν έχουν εφαρμογές ΑΠΕ με το ασυγκρίτως χαμηλότερο κόστος, ίσως γιατί δεν το επιτρέπει ο διαχειριστής ή αντίκειται στις ρυθμίσεις της γραφειοκρατίας, επιβαρύνοντας όμως τις ΥΚΩ. Παλαιότερα,, τα αυτόνομα φωτοβολταϊκά συστήματα που ηλεκτροδότησαν στη δεκαετία του ‘80 τρία νησιά (Γαύδος, Αντικύθηρα, Αρκοί) εγκαταλείφθηκαν εν συνεχεία για να αντικατασταθούν από σταθμούς πετρελαίου προσθέτοντας νέα βάρη στις ΥΚΩ. Χειρότερη τύχη είχε ο φωτοβολταϊκός σταθμός της Αγίας Ρουμέλης στην Κρήτη, στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς, ο οποίος αποξηλώθηκε όταν έγινε η επέκταση του δικτύου, αντί να συνδεθεί στο δίκτυο και να παρέχει καθαρή ενέργεια μηδενικού κόστους. Αυτές οι ενέργειες αποτελούν οπισθοδρόμηση και υποδηλούν άρνηση για πορεία προς το μέλλον, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Η ηλεκτροδότηση των μη διασυνδεδεμένων νησιών τόσο από πλευράς αξιοπιστίας όσο και κόστους αποτελεί την «αχίλλειο πτέρνα» του ηλεκτρικού τομέα της χώρας με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις και χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση. Το πλέγμα δράσεων για τον περιορισμό των επιβαρύνσεων ΥΚΩ όπως παρουσιάζεται παραπάνω απαιτεί βούληση και νέους μηχανικούς με νέες ιδέες και δεξιότητες που θα οδηγήσουν τα νησιωτικά συστήματα στο μέλλον.

energia.gr